Når mullaen har feber...

Mullaen har hatt feber i ei veke. Det byrjar å skje rare ting i hovudet hans.

Det er ikkje så lett å forklare, eigentleg. Det er berre det at nokre ting, heng meir på grep når mullaen har feber enn når han ikkje har.

Når mullaen har feber... så er dette sublimt.


Det er ikkje berre mullaen som har feber.

Gje Grimstad til Cthulhu

Det er et faktum at norsk arkitektur og bykunst er preget av kjedelige, euklidiske former. Det ville vært kjekt om vi fikk en skulptur som brøt med konvensjonell geometri

Dette seier eg i eit intervju med det ganske så respektable nettavisa Imagonem. Bakgrunnen er eit vidunderleg lite kulturtiltak og underskriftskampanje for å reise ein statue til ein som verkeleg forten det. Nokre av dykk har vel høyrd om det kristne initativet om å reise ein statue av Jesus i Grimstad? Det er ikkje så frykteleg originalt, er det vel? Dei er jo flust av dei over heile verda. Og kva ønskjer dei å oppnå med denne avgudsdyrkinga? Gyldne kyr gjer ikkje anna enn å tiltrekke seg insekt, og er som hemorroider og tannpine for dei høgare makter. Nei, skal kystnoreg tiltekke seg merksemd frå nokon som faktisk tel, skal Grimstad klare å sette seg sjølv på kartet, så må vi vende merksemda mot havet og rope på dei stemmen som høyrer oss der... Dagon og Cthulhu. Og sidan Dagon hovudsakleg er opptatt av å kose seg langs kysten av Karmøy og Skudeneshavn, så trur eg nok Cthulhu vil sjå med glede om ein reiser ein statue av han ved bryggja i Grimstad.

For om han først skal byrje å fortære vanvittige nordmenn, la han byrje med Grimstad.

Mi oppmoding er difor å springe og lese intervjuet, "Hyller Cthulhu-initativet i Grimstad", og deretter signere oppropet om å reise ein ikkje-euklidsk skulptur, helst av Vidar Bratlund-Mæland, i Grimstad!

La dei ete kakediagram!

La oss byrje med kaka, prøv å halde følgje på denne tankerekkja folkens. Klamre dykk fast til den raude tråden som om det stod om livet. Her er ein ny historieleksjon.

Vi har alle høyrd om korleis den franske drotninga, Marie Antoinette, i si manglande forståing for folkets liding, skal ha fnyst over at dei ikkje hadde brød og protesterte mot dette. "La dei ete kake", fortel historia oss at ho sa. Dette er sjølvsagt, som det meste av slike forteljingar, særs ukorrekt. Det er korrekt at Marie Antoinette var eit skikkeleg hespetre, med langt mindre bakkekontakt enn til dømes Norwegian sine Dreamliners. Eller... ei hyperaktiv floge, for den saks skuld. Så, ja, ho kunne ha sagt "La dei ete kake", for ho hadde neppe store forståinga for fattigdom og svolt i si samtid. Ho hadde vakse opp utan å mangle noko som helst. Likevel er det feil. For det første så er det korrekte sitatet: "Qu'ils mangent de la brioche”. Altså, la dei ete brioche. Brioche er eit horribelt stykke bakverk som franskmenn til stadig prøver å tvinge på resten av verda. Det inneheld mykje egg og smør, og kan tidvis ta ei form som kan forvekslast med kake. Særleg når dei er flyt med klissete, ekkel krem. Fyttigrisen for noko svineri. Noko som berre understreker vondskapen i sitatet... eg svelt heller enn å ete brioche! Næringsfattig er det og... trur eg. Eg veit ikkje, eg kan ingenting om ernæring.

Ein annan grunn til at ho umogleg kan ha sagt "La dei ete kake", er fordi sitatet vi snakkar om er henta frå ei bok av Rosseau som vart påbyrja då Marie Antoinette var kun 9 år gamal. Sitatet er tilskriven ei anonym frøken på hoffet... men neppe altså Marie Antoinette. Eg mistenkjer ho tilogmed var i Austerrike på tidspunktet, og ikkje ved det franske hoffet.

Men for all del, ho var ei ganske så fæl dame, og det er få som sørger over at ho til slutt vart halshogd av dei revolusjonære jakobinarane. Og dei fleste har jo eigentleg god forståing for korleis kongelege og aristokratar som henne provoserte fram den franske revolusjonen. Ho er ein av dei første tingane ein tenkjer på, når ein tenkjer på revolusjonen.

Kanskje like ofte som ein tenkjer på storminga av Bastillen 14. juli i 1789, som i lag stenderforsamlinga som fann stad samstundes i Versailles, er å rekne som startskotet for revolusjonen. Bastillen var eit berykta fengsel for skurkar som trengte spesialhandsaming. Det vil seie at det aldri var meir enn 40 fanger der samstundes i løpet av 1700-talet, og då i juli 1789 var det berre sju stykk. Kommandanten på tidspunktet var Bernard-René de Launay, og han var, tru det eller ei, fødd på Bastillen. Han var son av den førre kommandanten, og oppdratt til ei karriere som offiser. Allereie som åtteåring vart han utnemnt som æresmedlem av kongens musketerar. Det er eigentleg ganske kult. Synd han satsa på ein ganske rævva karriere, for folk såg ikkje akkurat blidt på Bastillen som symbol på kongemakta. Sommaren 1789 var det dårleg stemning i Paris, og de Launay var smart til å styrke forsvarsverka og få inn forsterkingar av 32 sveitsiske leigesoldatar.

Samstundes var innbyggjarane i byen frykteleg urolege over kva som haldt på å hende i Versailles. Til slutt storma sintre borgarar  Hôtel de Invalides, der kommandanten hadde overgjeve seg og overlatt fleire tusen våpen. Det dei mangla var krutt, så dei vendte seg mot Bastillen som hadde krutt i rikt mon. Opprørarane dukka opp ved Bastillen på formiddagen, deira krav var klart; at de Launey skulle kapitulere festningsverket. Forhandlingane førte ingen veg, og opprørarane myldra inn og la festninga under beleiring. De Launay såg ikkje anna val enn å opne ild mot folkemassen, og dei skaut attende. Forsøk på kapitulasjon i bytte mot at soldatane i festninga fekk gå fri vart avvist, og dette gjorde ikkje forsvararane særleg villige til å leggje ned våpna. Dei hadde eit ess i ermet, dei venta forsterkingar frå lokale hærstyrkar.

Då forsterkingane endeleg kom klokka tre på ettermiddagen, var det ikkje til jubelrop frå de Launay og forsvararane. Dei desserterte og slo seg saman med opprørarane sitt åtak på Bastillen. Frustrasjonen og desperasjonen var til å ta og føle på i det gamle festningsverket. Det vart klarare og klarare for de Launay at det var umogleg å unngå ei massakre om dette fekk halde fram. Kunne han stå ansvarleg for det? I femtida fekk han lurt ut ei melding gjennom porten til opprørarane. Ein lten papirlapp med tilbod om kapitulasjon, om berre hans soldatar fekk gå fri. Dette vart avvist, men kva kunne han gjere? Han overgav seg likevel. Halv seks var storminga av Bastillen eit faktum.

I lag med dei andre forsvararane var de Launay pågripen, og slept ut av Bastillen. Dei vart ført gjennom byen av illsinte menneske som slo, sparka og hetsa. Vi kan lett forestille oss den julinga dei sinte parisbuarane delte ut til sine nye fangar. Ein godt forslått, fortvila og desperat de Launay reiv seg laus og sparka ein av sine voktarar i skrittet, kokken Dulait. “Nok!” skreik han “Drep meg no!”. Han trengte ikkje å be to gonger. Han vart slått i bakken og knivstukken fleire gonger, før dei skar hovudet av hans forslåtte og blodige kropp. Hovudet vart tredd på eit spydd og bert rundt i gatene av Paris.

“Er det eit opprør?” Skal kong Ludvig XVI ha spurd då han høyrde nyhenda. “Nei, det er ein revolusjon!” var svaret til La Rochefoucauld-Liancourt.

Kva gjer ein ikkje for litt krutt?

Ein av dei som storma bastillen og var med på drapet av de Launay var ein skotte med namn William Playfair, ein iherdig tilhengjar av opplysingsfilosofien som inspirerte revolusjonen. Og ein usannsynleg livat statistikar. Forfattar var han og. Han skreiv mellom anna vidunderlege verk som For the Use of the Enemies of England, a Real Statement of the Finances and Resources of Great Britain. Som sikkert vart til stor hjelp for alle som ønskte England vondt (som dei fleste skotter gjer). Etter storminga av Bastillen og revolusjonen var det litt som tyda på at han mista trua på det som foregjekk der og jakobinarane som styrte showet. Iallefall om ein skal tru boktitler som Thoughts on the Presnt State of French Politics, and the Necessity and Policy of Diminishing France, for Her Internat Peace, and to Secure the Tranquility of Europe og, ikkje minst, The History of Jacobinism. Its Crimes, Cruelties and Perfidies: Comprising an Inquiry into the Manner of Disseminating, under the Appearance of Philosophy and Virtue, Principles which are Equally Subversive of Order, Virtue, Religion, Liberty and Happiness. Det var som de forstår, diverre ikkje plass til ein lenger tittel på omslaget. Sjølv om det sikkert hadde vore best. Eg er framleis usikker på kva desse bøkene handlar om. Playfair, må vi rekne med var rettvis i sine omtaler av både England og Frankrike... det ligg jo litt i namnet, eller kva? Playfair... Play fair... leike pent... ja? Ja?... nei, okay, sorry.

Playfair hadde ei veldig omfattande karriere for å hovudsakleg ha vore ein statistiker. Han jobba mellom anna som sølvsmed, handelsmann, aksjemekler, eigedomsmekler og innsatt i fengsel. Desse tingane heng gjerne saman. Det var likevel hans fikling med tal som gjorde han mest kjend. Inspirert av Joseph Priestley sin bruk av tidslinjer nokre år tidlegare, gjorde villmannen Playfair det utrulege... han framstilte talmaterialet sitt med linjegrafer som viste vekst, og samanlikna tallmaterial ved hjelp av... søylediagram! Hans underlege teori var at data framstilt grafisk var langt lettare å forstå, enn berre ramser med tal... tru det eller ei.

Og ikkje nok med det. Mannen kjende verkeleg ikkje sine eigne grenser... for berre nokre få år seinare, truleg med han var på syre eller sopp, fann han ut at brioche... eg meiner kake var godt. Altså godt for å samanlikne data - hovudsakleg deler av det heile. Ja, du ser det, han oppfann, kakediagrammet!

For ein røvar.

Og som de ser, så går det ei line her, frå Marie Antoinette via den franske revolusjonen og storminga av Bastillen og opphavet til kakediagrammet. La dei ete kakediagram, erklærte Playfair, og det gjorde vi pokker meg og.

Buffalo Hump, commancheindianeren

Vi held fram med undervisinga her i moskeen. Ingen vits å stogge no, vel? Ikkje minst sidan vi har litt ekstra tid på oss, sidan Facebook ikkje vil vi skal laste opp bilete til sida. Og då er jo halve moroa med fjasebokji vekke, er det ikkje? Det fekk meg til å tenkje på ein indianar eg høyrde om her forleden. Han gjekk under det engelske namnet Buffalo Hump, og på midten av 1800-talet var han ein big shot blant commanchane. Trass i at han såg litt ut som ein gutekvalp.

Foto: http://firstpeople.us

No veit eg jo at indianerar slit litt med skjeggveksten, og at dei difor kan framstå som litt pinglege og feminine, men det skal ein vel ikkje halde mot dei - likevel, sjå på dette. Og dette biletet skal vere teken når han var i ytterst høg alder. Han var fødd ein gong rundt 1790, og døydde i 1870, altså om lag åtti år gamal. Og dette biletet er ifølgje firstpeople.us tatt i 1872. Altså to år etter hans død. Han held seg med andre ord jæææævla godt... eller så er det nokon som har problem med tal her. Merk at eg ikkje seier noko om kven, eller eit einaste ord om primitive sivilisasjonar og slikt, det ville vore grusomt ufint. Alle kan gjere ein feil. Så greit, dette er bilete av Buffalo Hump to år etter hans død. Lettare mummifisert og infantil med andre ord. Men sikkert ganske kul, om vi skal tru historia.

Heilt malapropos er jo eg av den generasjonen som tykkjer at cowboy og indianerar er noko av det kjekkaste som finnes, kanskje fordi det er så framand frå feskar og reinsame (var eg slem att no?), og eg har jo alltid drøymd om å få møte ein vassekte indianer. Noko eg gjorde i vinter. På den mest naturlege staden ein treff ein indianar. I ein pianobar, i Skudeneshavn på Karmøy i Rogaland møtte eg for første gong i mitt liv ein vassekte apache-indianer. På pianoet.  Det var stort. Han dedikerte songer til oss, og småprat. Han såg det eksotiske i situsjonen, og insisterte sjølvsagt på å ta eit bilete av meg før vi gjekk. Sjølv om eg mistenkjer han har sett ein vestlandsmulla før... det kan vere skjegget han tykte var så flott.

Uansett, han var apache - som i seg sjølv er kult - og vi snakkar om comancheindianerar akkurat no. Det hadde seg slik at Commanchefolket ikkje var så begeistra for at kvite europearar slo seg til rette i landet deira, og protesterte med litt god gamaldags aktivisme. Og drap. Og sånn derre fridomskamp-slash-terrorisme-avhengig av kva side av saka du er på. Personleg er villig til å innrømme at dei nok hadde eit poeng angåande bleikfisane. Dei var ikkje heilt urimelege sjølvsagt, så i mars 1840 dukka dei opp for å forhandle med amerikanarane i Texas, under kvitt flagg kom leiande comancheindianerar i lag med kvinner og barn til forhandlingsbordet. Med seg hadde dei eit par mexicanske fangar ingen brydde seg om, og ei 16 år gamal kvit jente dei hadde nytta som leiketøy. Dei var villig til å overgje henne, og dei andre fangane dei dei ulike commanchebandene haldt - mot ein pris. Det var tydlegvis ikkje ein pris bleikfisane var villig til å betale, så dei gjekk laus på indianerane med rifler. Rifler har vist seg å vere veldig effektive mot menneske i lendeklede væpna med sløve kniver, så det var ein slakt - som inkluderte kvinner og born for å vere sikker.

Litt ufint kan ein seie. Og det er no Buffalo Hump kjem inn i biletet. Han leier det som er rekna for det største indianeråtaka på den kvite mann i indianerkrigane - "the Great Raid". Dei plyndra, brann og valdtok som hemn for forræderiet. Det kulminerte i "the Battle of Plum Creek" som det framleis er uvisst kven som vann. Både bleikfisane og commancheindianerane meiner dei stakk av med sigeren, men truleg var det nok jordsmonnet som tente mest på det heile. Falne krigarar er god gjødsel gitt.

Strida skulle halde fram i mange år, men til slutt etter fleire forsøk på å få til ei fredsavtale leia Buffalo Hump sine tilhengjarar til reservatet i 1856 og han slo seg sjølv ned som bonde for å vere eit førebilete for sitt folk. Han sørga over at dei hadde tapt sin leveveg, men haldt det altså gåande til sin død i 1870... og fotografens besøk i 1872. Det mest interessante med Buffalo Hump er likevel ikkje hans livshistorie. Slikt er for nerdar, og det er ikkje difor de les her. De sitt framleis og ventar på poenget gjer de ikkje? Vel, eg vart veldig nyfiken då eg høyrde om indianeren Buffalo Hump. For eit underleg namn, tenkte eg for meg sjølv, og bestemte meg for å finne ut meir om han. Og forutan livshistoria fann eg ut at hans engelske namn var eit velvalt pseudonym, då hans indainernamn var noko slikt som Po-cha-na-quar-hip. Sei det etter meg. Po-cha-na-quar-hip. Det har ein vidunderleg rytme og melodi. Og tyder noko slikt som ereksjonen som ikkje vil gå ned.

Og det er på slike tidspunkt eg får lyst til å skifte namn til noko meir fargerikt. Og det får meg til å tenkje på slike bilete som fjasebokji ikkje vil vi skal leggje ut der...

Og så av ein eller annan grunn får det meg til å lure på historia til ein annan indianar, ein saukindianar... nemleg den mindre kjende "Cannot do it". Og nei, eg køddar ikkje.

Foto: http://firstpeople.us

Den tapte krona av Fiume

Det er altfor lenge sidan eg har belært velsigna dykk, kjære lesarar, med meiningslaus trivia interessant kunnskap om ting de ikkje bryr dykk om de ikkje veit nok om. Særleg ting som er relevant for andre ting som de heller ikkje veit noko om. Ja, det er med andre ord på tide å sette dykk på skulebenken eit par minutt medan eg fortel om den tapte krona. Og då snakkar vi ikkje om hovudpynt, men om valuta. Noreg, Island, Danmark og Sverige har alle krone som valuta. Og det rocker. Alle veit det. Ei krone skal helst ha bilete av ei krone på seg, fordi konger har kroner, og det er kult. Dritkult og kongetøft. På konservativ nynorsk kallar vi kongen for drott, og då vert det simpelthen drottkult eller drottøft, men det er ei anna soge. Eg skal no berre kort presentere dykk for ei anna krone... den kunne til dømes sjå slik ut i 1920:

Dette er altså hundrekoners seddelen for den fiumiske krone, som var gjeldande mynteining i Fiume frå oktober 1919 til september 1920. Altså nesten i eit heilt år. Drottkult. Før det var mynteininga den austerrisk-ungarske krona så klart, men det var jo ikkje aktuelt når fiume vart fristat... og dessutan opphøyrde den austerrisk-ungarske krona å vere gyldig i 1918 eller noko slikt. For de skjønner, etter at austerrike-ungarn vart oppløyst etter den første verdskrig, endte Fiume opp med å verte eit vanskeleg spørsmål for alle nasjonane i området. Alt frå serbarar til italienarar krevde byen som sin, men til slutt var det ein italiensk poet med namn Gabriele D'Annunzio som tilførte situasjonen litt passande politisk estetikk ved å okkupere byen og henge opp hengekøya si der. Og medan krona fungerte fint for han i eit års tid, var det den italienske lira som tok over som valuta medan han var inn og ut av byen dei neste fire-fem åra. Å vere inn og ut var noko han likte veldig godt, og sogene om hans omgang med kvinner fram til sin død som gamal gubbe er det mange av. Det er ikkje lite overraskande at D'Annunzio vert rekna som forfaren og den store inspirasjonen til den italienske fascismen som Mussolini gjorde så jævla populær.

Mindre kjend er det at han perfeksjonerte internasjonale teknikker for å verte mata med druer av unge jenter.

Det fann eg eigentleg berre på, men eg er sikker på at det er sant.

Så no har du lært om krona som berre varte i 11 månadar. Den tapta krona.

Det var alt for i dag.